روش های برقراری ارتباط با بیمار
مانطور که میدانید، ما انسان ها موجودات اجتماعـي هتیم كه از طريق ارتباط به تبادل احساسات، نگرش ها و هيجانات مي پردازیم و بدين وسيله نيازهاي جسمي و رواني خود را تأمين مـي كنیم.
ارتباط چیست؟ میتوان ارتباط را، فرآينـدي پويا بين انسان ها دانست كه جهت تأثير گذاري، كسب حمايت متقابـل و كسب آنچـه جهت تندرستـي، رشد و بقاء ضـروري است استفاده مـي شود و زندگـي بدون آن، خامـوش، كشنده و مرگبار خواهـد بود. ارتباط به منظور انتقال پیام بطور صحیح و استفاده از فهم درست کلمات است.
پیام چست؟ پیام عبارت است از بیان تفکرات و احساسات در قالب کلمات، نماد ها یا زبان بدن. در موقعیت های بهداشت و درمان، ارتباط در جهت برقراری پیوندی حیاتی بین بیماران، خانواده هایشان، پرستاران، پزشکان و سایر کارگزاران مراقبت سلامت به کار می رود.
فرایند ارتباط شامل، فرستنده پیام، کانال ارتباطی، دریافت کننده و بازخورد است.
بنابراین برای برقراری ارتباط ابتدا فرستنده پیام باید فکر، اندیشه، عقیده یا احساسی داشته باشد تا بتواند پیام را تشکیل داده و منتقل کند. با توجه به این فرایند، اگر پیام فاقد بازخورد باشد (فرقی نمی کند مثبت باشد یا منفی)، ارتباط به صورت یک جانبه انجام می شود و هرگاه گیرنده عکس العمل و نظر خود را درباره محتوای پیام به اطلاع فرستنده برساند، ارتباط دوجانبه بوده و این نوع ارتباط مؤثر است.
اهمیت ارتباط
ارتباط مستلزم انتقال اطلاعات از فرد فرستنده به فرد گیرنده به منظور افزایش دانش گیرنده، توانمندسازی وی برای انجام وظایف یا اثر گذاری بر نگرش ها و رفتارهای او نیز می باشد. درک بهتر از نحوهء وابستگی ارتباط با مسائل بهداشتی، می تواند به کاهش بروز بیماری، رنج بشری و میزان مرگ و میر، افزایش رفاه فیزیکی و روان شناختی و رضایتمندی از مراقبت بهداشتی در میان اعضای جامعه کمک نماید.
گاهی رابطهء نامطلوب مانع از بهبود بیماری خواهد شد و حتی ممکن است بیمار را برای همیشه از سلامت و یا زندگی سالم محروم سازد .
در مقابل، رابطهء مطلوب بیش از درمان با دارو در بهبودی بیمار اثر می گذارد. از اینجاست که پرستار آگاه و متعهد، بیش از برخوردهای خشک و فیزیکی با بیمار، به روابط اخلاقی، عاطفی و حمایتی اهمیت می دهد.
آثار و نتایجی را که حسن رابطه با بیمار در بهبود و تأمین سلامت روح و جسم او خواهد داشت نیز همگان را به ضرورت این اصل واقف می سازد. با برقراري ارتباط، مشكلات بيماران تعيين و به استنـاد آن برنامـه ريزي مراقبتـي درمانـي تنظيـم مي گردد.
پرستاران با برقراری ارتباط، مشکلات و نیاز های بیمار را تشخیص داده و برنامه درمانی را تنظیم می نمایند. از طریق ارتباط، بیمار احساس امنیت نموده و به تیم درمانی نیز اعتماد می کند. لذا برقراری ارتباط مؤثر به طور وسیعی به عنوان یک شاخص کلیدی جهت رضایت، همکاری و التیام بیمار در نظر گرفته شده است و توانایی برقراری ارتباطی مؤثر با دیگران، قلب تمامی مراقبت ها از بیماران محسوب می شود.
شیوه برقراری ارتباط به طور کلی به دو حالت کلامی و غیر کلامی انجام می شود.
1. ارتباط کلامی: در این نوع ارتباط، استفاده از کلمات بصورت گفتاری یا نوشتاری است و در شرایطی که نیاز به گفتگو و محاوره باشد، استفاده می شود و مسئله خیلی مهم این است که گیرنده چیزی را که می شنود، بگوید. با توجه به اینکه مددجویان با بیماری روانی خاص، قادر به درک مفاهیم انتزاعی خاصی نیستند. بنابراین پرستار نیاز به فرستادن پیام هایی دارد که شامل عقاید عینی باشد
2. ارتباط غیر کلامی: تاکنون تعارف متعددی از این نوع ارتباط ارائه شده است که میتوان آن را اینگونه گفت: روتر و همکاران بیان کرده اند که بیان احساسات در طی ملاقات های پزشکی مربوط به ارتباطات غیر کلامی می شود. محرابیان نیز در مطالعات خود با عنوان تاثیر انواع مدل های ارتباطی به این نتیجه رسیده است که ارتباط غیر کلامی 55درصد، تن و ریتم صدا 38درصد و ارتباط کلامی فقط 7 درصد در انتقال پیام نقش دارند و در برخی مواقع، پیام های غیر کلامی با پیام های کلامی تناقض دارد که به خوبی قابل شناسایی است.
روش های برقراری ارتباط غیرکلامی عبارتند از: زبان بدن، حالات چهره، تماس چشمی، وضعیت ظاهر، تن صدا و لمس، مواردی مثل نزدیکی فیزیکی و شرایط محیطی نیز در برقراری این نوع ارتباط اهمیت دارند.
1. زبان بدن ( Body language ): زبان بدن شامل نحوهء نشستن، راه رفتن، ایستادن، حرکات دست و وضعیت قرارگیری بدن است . زبان بدن در گوش دادن اثربخش بسیار مهم است و پیام های زیادی به همراه دارد و همچنین اطلاعات زیادی را در مورد خودپنداری فرد آشکار می سازد.
مثلا افراد افسرده که قامتی خمیده دارند، حاکی از احساس خودپنداری پایین است. هرگاه شنونده قادر باشد درک خود را از زبان بدن فرستنده به شکل مناسبی منعکس کند، ارتباط تا حد قابل توجهی بهبود میابد.
2.حالات چهره( Facial expression): حالت صورت مهم ترین بیان کننده بدن می باشد. حالت چهره نشان دهندهء احساسات و هیجانات می باشد. در برقراری ارتباط هیچ چیز مانند یک لبخند یا چهره شاد اثر بخش نمی باشد. اما خنده بسته به تن آن می تواند مفاهیم خوشحالی یا تمسخر را منتقل کند.
3. وضعیت ظاهری( Appearance): وضع ظاهر و نحوهء لباس پوشیدن پایه ای برای قضاوت اولیه در مورد افراد است. پوشیدن لباس خاص یا یونیفرم معنای خاصی دارد و در بسیاری از ویژگی های رفتاری و نگرشی قابل تشخیص است.
4. تماس چشمی: چشم ها به روش های مختلفی در ایجاد ارتباط نقش دارند. نگاه کردن یا نکردن به طرف مقابل می تواند نشان دهندهء توجه یا عدم توجه نسبت به او باشد. تماس چشمی در فرهنگ های مختلف معانی متفاوتی دارد. حتی خود چشم ها حامل پیغام هستند، برای مثال در موقع عصبانیت چشم مثل ستاره تایت می شود- در موقع تنفر تنگ می شوند و در موقع ترس باز می ماند و در بعضی از فرهنگ ها تماس چشمی حتی نشانه بی احترامی و عدم نزاکت است.
5. ارتباط بوسیله صدا یا ادا کردن کلمات( Paralinguistic): در برقراری ارتباط آهنگ یا لحن صدا به تنهایی موجب انتقال 38% از پیام نیز می شود.
6. ارتباط از طریق لمس ( Haptic): لمس کردن یک رفتار شخصی است که در افراد مختلف معنای مختلفی دارد. خانواده، فرهنگ، مذهب تأثیر زیادی در تجربه لامسه دارد. فاکتورهایی از قبیل: سن و جنس نیز در تاثیر این حس دخالت دارد.
لمس به عنوان یکی از مؤثرترین راه های غیر کلامی جهت بیان احساسات مانند: آسودگی، عشق، دلبستگی، امنیت، عصبانیت، محرومیت، پرخاش و هیجان و... می باشد. ما از دست هایمان در بسیاری از اقدامات پرستاری استفاده می کنیم، ولی باید با احتیاط استفاده شود به دلیل این که بعضی آن را بی احتیاطی می دانند.
لمس در بچه ها، جهت تکامل "من" لازم است و در افراد مسن نشانه توجه است. به عبارت دیگر استفاده مناسب از لمس مورد قبول همگان نیست و بستگی به فرهنگ هر جامعه دارد. رفتارهای احساسی مانند در آغوش گرفتن در حرفه پرستاری مناسب نیست، اما کاربرد لمس به خصوص در هنگام کار با کودکان مشکل دار، نوجوانان و سالمندان اغلب ضروری است.